Zaspa – największa galeria sztuki pod chmurką w Europie

Zaspa jest jedną z największych gdańskich dzielnic, dominuje tutaj wysoka zabudowa bloków z wielkiej płyty. Jest podzielona na dwie osobne części poprzez linię tramwajową – Zaspę Młyniec oraz Zaspę Rozstaje. To w pierwszej z nich, możemy znaleźć wyjątkową galerię sztuki, dostępną przez całą dobę i za darmo na świeżym powietrzu.

Na obszarze dzielnicy, powstało około 60 wielkoformatowych murali o różnej tematyce, znajdujących się na ścianach szczytowych bloków mieszkalnych. Oprócz tego, wykonano 19 mniejszych prac, które zdobią wejścia do klatek schodowych.

Historia tej niezwykłej wystawy, rozpoczęła się w roku 1997, kiedy z okazji obchodów tysiąclecia Gdańska, został zorganizowany międzynarodowy festiwal malarstwa monumentalnego. Organizatorem był Rafał Roskowiński. Powstało wtedy 10 prac następujących artystów. Ostatni z wymienionych niżej murali, możemy obejrzeć jedynie na zdjęciach zachowanych w sieci. Przedstawiał on ryby, płynące w morskiej toni. Mural zniknął jako jeden z pierwszych, ponieważ blok na którym go namalowano, wytypowano do eksperymentalnego w tamtych czasach dogrzewania pompami ciepła i został poddany termomodernizacji. Także praca chociaż istnieje pod styropianem, to nie można jej już zobaczyć. Być może zostanie kiedyś odkryta, jak inne malowidła stworzone przez człowieka w przeszłości, przez następne pokolenia mieszkańców Zaspy.

1. Donatas Pirstelis (Litwa) – Startowa 7e,
2. Jonas Zagorskas (Litwa) – Pilotów 13a,
3. Tomasz Bielak – Pilotów 5 – mural obecnie nie istnieje.
4. Piotr Bondarczyk – Nagórskiego 7a,
5. Piotr Karczewski – Nagórskiego 7d,
6. Tim Portlock (USA) – Nagórskiego 9g
7. Rafał Roskowiński – Bajana 3c,
8. Alejandro Sanchez Vigil (Meksyk) – Bajana 5d,
9. Rafał Ewertowski – Bajana 9e,
10. Józef Czerniawski – Startowa 17 – mural obecnie nie istnieje.

W roku 1999, powstał jeden mural, na ścianie bloku Dywizjonu 303 33a, przedstawiający postacie Jana Pawła II i Lecha Wałęsy. Adres znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca odprawienia mszy przez Papieża, podczas jego 3 pielgrzymki do kraju w roku 1987.

Stworzone murale obejmują przeróżną tematykę, zarówno może się ona wiązać z Gdańskiem, jego historią (i nie tylko Gdańska), ale także jest sporo murali o tematyce abstrakcyjnej. Spacerując wśród bloków i bujnej zieleni Zaspy możemy zobaczyć pikselową twarz Lecha Wałęsy, która powstała na bloku Pilotów 17, gdzie mieszkał w czasach PRL laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Kolejnym przykładem pracy w stylu pikseli jest przedstawienie chyba najbardziej znanej pracy Hansa Memlinga – Sąd Ostateczny, na ścianie szczytowej przy ul. Skarżyńskiego 6f. Wiele murali nawiązuje do historii Polski np. praca przedstawiająca słynny Dywizjon 303.

Kolejny mural pojawił się w roku 2008, kiedy Gdańsk starał się o otrzymanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury. Znajduje się on na wyżej wspomnianym bloku Pilotów 17F i przedstawia pikselową twarz Lecha Wałęsy.

Prawdziwy rozpęd w postaci dodawania nowych dzieł do kolekcji murali, nastąpił rok później, gdy zaczęło się organizowanie corocznego Festiwalu Malarstwa Monumentalnego Monumental Art, którego kuratorem został Piotr Szwabe. Łącznie odbyło się osiem edycji festiwalu, podczas którego powstało 38 murali.

W roku 2009 powstało 6 prac:

1. Mariusz Waras – Pilotów 12a,
2. Zespół PGR ART – Pilotów 8h,
3. Ozmo (Włochy) – Pilotów 6a,
4. Krzysztof Wróblewski – Skarżyńskiego 14f,
5. Piotr Szwabe – Skarżyńskiego 14a,
6. Edeltraut Rath – Skarżyńskiego 8a

Edycja festiwalu Monumental Art w 2010 r. odbyła się pod hasłem Wolność w czasach Kryzysu. W ramach tego festiwalu oraz wydarzeń pobocznych, takich jak np. Rok Chopinowski, czy też Gdańska Szkoła Muralu, powstało 11 murali.

1. Rafał Roskowiński – Startowa 29e,
2. Emil Goś, Justyna Posiecz-Polkowska, Rafał Roskowiński, Anna Taut, Michał Węgrzyn, Wojciech Woźniak, Jacek Zdybel – Pilotów 10a,
3. Wojciech Woźniak – Pilotów 5e,
4. Justyna Posiecz-Polkowska – Dywizjonu 303 3a,
5. Jacek Wielebski – Dywizjonu 303 5 f – mural obecnie nie istnieje. Ze względu na stan techniczny ściany, został przykryty nowym tynkiem 8 lat później. Nawiązywał on do 30 rocznicy powstania Solidarności oraz praw człowieka i wolności jednostki.
6. Tomasz Bielak – Skarżyńskiego 12a,
7. Jub Mönster – Dywizjonu 303 17a – minimalistyczny mural, który przedstawia dozorcę zamiatającego ulicę, który w ciekawy sposób komponuje się z okoliczną zielenią.
8. Piotr Szwabe – Dywizjonu 303 15F,
9. 2501 (Włochy) – Dywizjonu 303 13a,
10. Ryszard Niedzielski – Dywizjonu 303 9a,
11. Edeltraut Rath (Niemcy) i Pan Liping (Chiny) – Nagórskiego 11a.

W roku 2011 festiwal Monumental Art odbył się w ramach hasła Miłość to pokusa. W tym roku powstało 6 murali.

1. Mazu Prozak (Brazylia) – Pilotów 14a,
2. Joanna Skiba – Pilotów 10h,
3. Run (Włochy) – Pilotów 8a,
4. Ekta (Szwecja) – Pilotów 5a,
5. Emil Goś – Dywizjonu 303 3f,
6. Dem (Włochy) – Dywizjonu 303 17b,

Rok 2012 to festiwalowe hasło Czy wszystko jest na sprzedaż? W ramach wydarzeń powstało 7 murali.

1. Wallride (Szwecja) – Pilotów 18a,
2. Clemens Behr (Niemcy) – Skarżyńskiego 10g,
3. Paweł Mazur – Skarżyńskiego 8f,
4. Lucas Lasnier (Argentyna) – Dywizjonu 303 13b,
5. Michał Węgrzyn – Nagórskiego 11c,
6. Klaus Klinger (Niemcy) – Bajana 5a,
7. Natalia Buza, Alicja Czarna, Emil Goś, Agata Kędra, Alicja Piskorz, Justyna Posiecz-Polkowska, Rafał Roskowiski, Anna Taut, Michał Węgrzyn, Wojciech Woźniak, Anna Wrona, Jacek Zdybel – Bajana 9a i 11c

Monumental Art w 2013 roku to hasło w formie 3 pytań: Skąd Przyszliśmy? Gdzie jesteśmy? Dokąd Zmierzamy? Powstało 5 dużych murali i szereg mniejszych zdobiących wejścia do klatek schodowych.

1. Shai Dahan (USA) – Pilotów 6f,
2. Key Detail (Białoruś) – Skarżyńskiego 6a
3. Jan Kalab (Czechy) – Skarżyńskiego 4d
4. Monika Bielińska, Anna Dębska, Marcelina Groń, Grażyna Małkiewicz, Damian Nowakowski, Iwona Helena Ogrodzka, Miriam Ptak, Sonia Ruciak, Krzysztof Witkowski, Anita Welter, Joanna Żyłowska – murale zdobiące wejścia do klatek w bloku Dywizjonu 303 5,
5. San (Hiszpania) – Bajana 7a.

Edycja Festiwalu Monumental Art odbyła się pod hasłem przewodnim Droga jest szczęściem. Podczas tej edycji powstały 4 murale.

1. Zosen Bandido (Hiszpania/Japonia) – Pilotów 18e,
2. Gualicho (Argentyna) – Skarżyńskiego 10a,
3. Opiemme (Włochy) – Dywizjonu 303 9d,
4. Maciej Salamon – Nagórskiego 5c.

W kolejnej edycji Festiwalu, pod hasłem Każdy dzień jest ważny powstało 6 murali.

1. David de la Mano, Pablo Sanchez Herrero (Hiszpania) – Pilotów 16a,
2. Same 84 (Grecja) – Pilotów 13a
3. Alfalfa, Licuado (Urugwaj) – Pilotów 12 f,
4. Monstfur (Polska) – Skarżyńskiego 4a,
5. Michał Ujczak, Magdalena Biodrowicz – Dywizjonu 303 9,
6. Rustam Obic (Rosja) – Nagórskiego 9a.

W ostatnim festiwalu Malarstwa Monumentalnego w 2016 r. pn. Oczekiwanie, powstało 5 murali wielkoformatowych.

1. Dariusz Milczarek, Jan Podgórski, Artur Prymon, Tomasz Prymon – Pilotów 20d,
2. Rafał Roskowiński, Jacek Zdybel – Pilotów 16f,
3. Jorge Pomar (Argentyna) – Pilotów 17a,
4. David Petroni – Pilotów 14f,
5. Kamil Kuzko – Skarżyńskiego 12d.

Powyższe wydarzenia to nie koniec murali na Gdańskiej Zaspie, w roku 2021 na bloku przy ul. Bajana 11 powstał mural z okazji 25 lecia festiwalu teatrów ulicznych Feta. To właśnie w tej dzielnicy, odbył się pierwszy festiwal Feta.

W sezonie wakacyjnym gdański Instytut Kultury Miejskiej organizuje spacery z lokalnymi przewodnikami, którzy oprowadzają chętnych po Zaspie i opowiadają o historii poszczególnych murali. Organizacja wydała również przewodnik https://ikm.gda.pl/wp-content/uploads/2019/07/Przewodnik-po-Zaspie.pdf dostępny pod powyższym linkiem, gdzie jest dostępna mapka i opisy murali dla ułatwienia samodzielnego zwiedzania.

Trzeba przyznać, otwarta i dostępna na świeżym powietrzu kolekcja murali na gdańskiej Zaspie jest wyjątkowym miejscem na mapie Europy i ciężko znaleźć takie drugie miejsce. Dzieła sztuki, prezentujące wielowątkową tematykę robią wrażenie i na pewno w przyszłości powstaną kolejne prace.

Źródła: Kolekcja Malarstwa Monumentalnego, Przewodnik.