Duma Elbląga – sztuka plenerowa z Biennale Form Przestrzennych

Lata sześćdziesiąte w Elblągu to czas niezwykłego rozkwitu życia artystycznego. Do miasta przybywało wielu młodych ludzi, w poszukiwaniu pracy oraz miejsca zamieszkania. Oprócz tego, pragnęli oni rozwoju atrakcyjności miasta pod względem artystycznym na poziomie sąsiedniego Gdańska. Głównym motorem oraz miejscem takiej działalności stała się działająca do dziś Galeria EL.

W roku 1961 Gerard Kwiatkowski, z pochodzenia Niemiec (Jürgen Blum), pracujący w słynnych Zakładach Mechanicznych im. gen. K. Świerczewskiego na stanowisku plastyka, wystosował wniosek do władz Elbląga o przekazanie mu ruin Kościoła Najświętszej Marii Panny w celu przekształcenia jej na pracownię. Własnymi siłami, wraz z przyjaciółmi uporządkował to miejsce, które z czasem zmieniło rolę z prywatnej pracowni na ośrodek galerii sztuki współczesnej, skupiający działalność elbląskich twórców kultury – Galerię EL. Było to niezwykłe w realiach lat 60, ponieważ miejsce to miało charakter oddolnych działań, nie będących instytucją Partii.

Z czasem założyciel galerii, nawiązał kontakt ze słynnym polskim artystą Marianem Boguszem, którego skłonił do sprowadzenia do Elbląga czołówki polskich twórców kultury, w celu realizacji biennale sztuki przy udziale ZAMECHU, który to odpowiadał za stronę techniczną wydarzenia.

I Biennale Form Przestrzennych, które zorganizowało dwóch wyżej wspomnianych artystów, odbyło się w roku 1965. Na ich zaproszenie do Elbląga przyjechało wiele głośnych nazwisk: Magdalena Abakanowicz, Zbigniew Dłubak, Henryk Stażewski, Edward Krasiński, Jan Chałczyk i inni. Należy nadmienić, że oprócz Polaków, do Elbląga przyjechała reprezentacja artystów z Czechosłowacji, Węgier, a nawet z Włoch czy USA. W ciągu kilku miesięcy od 23 lipca, artyści przy współpracy technicznej pracowników ZAMECHU stworzyli na terenie miasta monumentalne formy przestrzenne z metalu – łącznie powstało 41 prac, z czego dzisiaj przetrwało 36 konstrukcji. Do stworzenia tych niezwykłych dzieł, jak można zauważyć użyto wielu części z przemysłu: turbin, gąsienic, przeróżnych rur itd.

Kolejne cztery Biennale Form, Gerard Kwiatkowski organizował już samodzielnie. W odróżnieniu od pierwszej edycji, II Biennale Form Przestrzennych, którego otwarcie miało miejsce 8 lipca 1967 r., miało charakter bardziej kameralny. Do miasta przyjechało niewielka liczba artystów, którzy byli wyłonieni przez specjalną Radę Naukowo-Artystyczną. Postanowiono również skończyć z “nadprodukcją” rzeźb. Warto wspomnieć, że przyjezdni twórcy byli związani z architektem Oskarem Hansenem, z którym do Elbląga przybyli: Jerzy Jarnuszkiewicz, Grzegorz Kowalski, Henryk Morel, Julian Pałka, Maciej Szańkowski, Lech Tomaszewski, Magdalena Więcek i Stanisław Zamecznik. Oprócz samych form przestrzennych, Hansen miał zaproponować budowę kolejki linowej, łączącej Elbląg z Mierzeją Wiślaną, który to pomysł oczywiście nie był zrealizowany.

III Biennale Form Przestrzennych, które zyskało miano “Laboratorium Sztuki” odbyło się w roku 1969. Została zrealizowana tylko jedna forma przestrzenna, a w ramach zjazdu zaproszono tylko pięciu artystów.

IV Biennale odbyło się już w nowej dekadzie – w roku 1971, a nazwane zostało “Zjazdem Marzycieli”. Udział wzięło 27 artystów z Polski. Sam koncept był skupiony wokół napisów, cyfr, odbywały się prelekcje, wystąpienia uczestników. Ostatnie zorganizowane wydarzenie przez Gerarda – V Biennale Form odbyło się w roku 1975. Zyskało miano “Kinolaboratorium” i odnosiło się do języku filmu. Miejscem wydarzenia była Galeria EL. Podczas obu wydarzeń, nie powstała żadna forma przestrzenna. Warto wspomnieć, że przed ostatnim Biennale, Gerard Kwiatkowski wyemigrował z PRL do Niemiec Zachodnich. W kraju został uznany za uciekiniera i był poszukiwany przez SB.

Do kolekcji form przestrzennych dołączyły cztery prace w roku 1986. Kilku realizacji dokonano już w XXI wieku od roku 2012 do 2017. Łącznie w Elblągu można podziwiać 55 form przestrzennych. Niektóre z nich, zmieniły swoje oryginalne miejsca. Jeżeli będziecie kiedyś w Elblągu, warto przejść się po mieście w ich poszukiwaniu, co znacząco ułatwia cyfrowa mapa, zrealizowana przez Galerię EL: https://tiny.pl/59dd5y74. Na stronie Instytucji są dostępne również szczegółowe opisy artystycznych dzieł.

Źródła:

Elbląg, Krajowa Agencja Wydawnicza 1987; Elbląg 1945 i dziś, Interpress Warszawa 1968; Kolekcja sztuki geometrycznej Galerii EL w Elblągu, Centrum Sztuki Galeria EL 2018