Czertanowo Północne – eksperymentalne osiedle w ZSRR

Dzisiejszy wpis poświęcony jest niezwykłemu osiedlu ze Związku Radzieckiego. Na początku lat 70, w tym kraju zaczęto powoli dopuszczać do realizacji projekty osiedli mieszkaniowych, nie polegające na masowości i unifikacji. Komunistyczne władze, chciały wybudować eksperymentalne osiedle, aby potem zastosować projekt masowo w całym kraju. Takim osiedlem było Czertanowo Północne w Moskwie.

Zespołowi projektowemu przewodził główny architekt stolicy Michaił Posochin, który w swojej karierze odpowiadał m.in. za reprezentacyjną ulicę Moskwy – Prospekt Kalinina (dzisiaj Nowy Arbat). W zespole projektowym znajdowali się architekci: Lew Diubek – który to w zasadzie odpowadał za większość prac, A. Szapiro, A. Kegler. Praca nad projektem osiedla trwały w latach 1971-1972. Osiedle o powierzchni 77 ha przewidziano dla 22 tys. mieszkańców. Oprócz ośmiu dużych części mieszkaniowych, przewidziano w projekcie budowę wielkiego centrum usługowo-handlowego, trzech przedszkoli, szkoły i kilka mniejszych punktów z przeznaczeniem na cele sportowe, usługowe i handlowe. Budowa trwała od 1972 r. do 1983 r.

Dla celów tej inwestycji, specjalnie opracowano nową serię bloków typu ЭЖРЧС – będący skrótem w języku rosyjskim od Eksperymentalnego Osiedla Mieszkaniowego Czertanowo Północne. Bloki te były budowane w systemie szkieletowo-płytowym, podobnym do naszej polskiej ramy H. Brak ścian nośnych pomiędzy pokojami w mieszkaniach pozwalał na dowolne zaprojektowanie mieszkań, czy też ich przyszły remont. Mieszkania w tych blokach różniły się wielkością od pozostałych budowanych w tym okresie – miały nawet do 6 pokoi oraz niektóre z nich były dwupoziomowe.

Na osiedlu miały powstać dwa typy bloków: długie ze zmieniającą się wysokością oraz kształtem od 12 do 16 kondygnacji, drugim typem były wieżowce o wysokości 25 kondygnacji. Bloki pierwszego typu były budowane w kształcie gwiazdy o trzech końcach lub zaginające się w półokręgi w kształcie łańcuchów, na końcu blok kończył się schodkowymi ustępami, wizualizującymi zmienność pięter. Bloki te były połączone wspólnymi korytarzami, umieszczonymi co dwie kondygnacje. Wygląd bloków dopełniały niebiesko-żółte kolory wielkiej płyty.

Betonowa estetyka bloków była wzorowana na angielskim brutalistycznym osiedlu Barbican (1965-1972). W blokach Czertanowa Północnego zostały zamontowane betonowe osłony na balkonach, w których były umieszczone miejsca na kwiaty, które wystawały poza obrys budynku.

Niestety w wyniku oszczędności drugi z projektów, który był również indywidualnie opracowany dla osiedla, został zamieniony na powszechnie stosowany i stypizowany P-22. Według niego powstały zakładane wieżowce o wysokości 25 kondygnacji.

Przed rozpoczęciem budowy osiedla, zespół ekspertów dokonał kompleksowej analizy drogi od poszczególnych klatek do szkół, sklepów oraz innych punktów na mapie przyszłego osiedla. W wyniku tych przygotowań, zagospodarowano całkowicie otoczenie bloków. Zostały wybudowane place dla zabaw, chodniki, strefy relaksu z wiatami, zasadzono roślinność. Było to całkiem odmienne od betonowego krajobrazu innych radzieckich osiedli, zastawionego autami. W długich blokach można było przejść z jednego końca na drugi, co pozwalało praktycznie nie zmoknąć, przemieszczając się po terenie osiedla. W blokach przewidziano również obszerne hole, dla spotkań między mieszkańcami oraz punkty przechowania np. wózków dla dzieci.

Ruch samochodowy został częściowo wydzielony i wjazd na osiedle odbywa się podziemnym tunelem, który okrąża całe osiedle i “rozprowadza” auta na dojazdowe ulice pod bloki oraz na podziemne parkingi, dzięki temu hałas jest ograniczony, nie przeszkadza mieszkańcom i jest znacznie bezpieczniej. W latach osiemdziesiątych przewidziano jedno miejsce parkingowe na 3 mieszkania, co w czasach Związku Radzieckiego było liczbą aż nadto wystarczającą, czego nie można powiedzieć dzisiaj. Co więcej, z parkingu podziemnego można bezpośrednio dostać się do swojego bloku.

W Czertanowie Północnym nawet wyrzucanie śmieci było innowacyjne – a wszystko to dzięki zastosowaniu importowanego ze Szwecji pneumatycznego systemu zsypowego. Z pozoru zsypy na klatach, nie różniły się od podobnych konstrukcji w blokach, ale różnica była znacząca. Mieszkańcy wrzucali do nich śmieci, które spadały do ułożonego poziomo tunelu pod blokiem, a silnych podmuch powietrza przemieszczał je w odpowiednim kierunku, aż do jednego punktu zbiorczego na osiedlu, który był opróżniany trzy razy dziennie. System łączył w sobie ok. 160 tuneli, rozmieszczonych pod blokami. Nic dziwnego, że mieszkańcom osiedla rozdawano specjalne ulotki z instrukcją, jak z niego korzystać, ponieważ takie rozwiązanie było dla nich na pewno nieznane.

Z powodu braków środków, nie został zrealizowany najważniejszy punkt osiedla – wspomniane wyżej wielkie centrum handlowo-usługowe, co spowodowało znaczące obniżenie jakości życia nowych lokatorów. Dodatkowo dojazd na osiedle środkami publicznego transportu przez pierwsze lata po pojawieniu się lokatorów w nowych blokach był utrudniony. Dopiero w 1983 r. wybudowano nową linię metra.

Dodatkowo problemem dla kurierów i dostawców, czy też nawet osób odwiedzających swoich znajomych może być to, że istnieje tylko jedna ulica, biorąca swoją nazwę od osiedla, a jedynymi punktami orientacyjnymi są numery klatek i bloków.

Czertanowo Północne, ze względu na swój nietypowy, futurystyczny wygląd, stał się plenerem dla wielu radzieckich oraz rosyjskich filmów, wśród których najbardziej znane są: Taxi Blues (1990) czy też Przyciąganie (2017).

Źródła:
Юрий И. Пальмин Николай С. Малинин Анна Броновицкая, Москва: архитектура советского модернизма. 1955–1991. Справочник‑путеводитель

/https://hsedesign.com/project/a324a95297c847289c668514c90fc1d9

/https://gsps.ru/home_series/ezhrchs.php

/https://dzen.ru/a/Xj_zkd-TBDQLJfDE

/https://moscowseasons.com/articles/chertanovo-severnoe/

/https://vedmed1969.livejournal.com/3323713.html

/https://moskva-bez-prik.livejournal.com/5611.html

/https://daily.afisha.ru/archive/gorod/archive/9104/

/https://mr.moscow/sovetskij-kiberpank-rajon-budushhego-kotoroe-ne-nastupilo/

/https://rbth.ru/read/837-severnoe-chertanovo-photo